Pojęcie rolniczej różnorodności biologicznej oznacza zarówno dziko żyjące na terenach rolniczych gatunki roślin, grzybów i zwierząt, jak i wszystkie żyjące organizmy powstałe w wyniku działalności człowieka w ciągu wielowiekowego procesu rozwoju rolnictwa, w tym: gatunki i odmiany roślin uprawnych, gatunki i rasy zwierząt hodowlanych oraz związane z nimi mikroorganizmy. Dzięki tej różnorodności człowiek miał zapewniony dostęp do pożywienia oraz możliwość zaspokajania potrzeb w zakresie odzieży, materiałów budowlanych, mebli, lekarstw, kosmetyków.
W ciągu ostatnich stu lat wyginęło na świecie ponad 75% odmian roślin użytkowych i 1000 ras zwierząt gospodarskich. Obecnie jedynie dwanaście odmian roślin i pięć ras zwierząt gospodarskich w 70% zaspokaja nasze potrzeby żywieniowe. Niemalże połowę roślinnych produktów żywnościowych na świecie dostarczają tylko cztery gatunki roślin: ryż, kukurydza, pszenica i ziemniaki. W wyniku rozwoju cywilizacji oraz spadku udziału rolnictwa w tworzeniu dochodu narodowego zmniejsza się obszar gruntów rolnych na świecie. Zaś wzrasta udział gospodarstw rolnych nastawionych na jak największą produkcję, która często nie uwzględnia wymogów środowiska przyrodniczego i stanowi duże zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Nieliczne wysokopienne gatunki wypierają setki rodzimych tradycyjnych odmian, dostosowanych do lokalnych warunków, odpornych na choroby i niekorzystne warunki atmosferyczne. Powodują konieczność stosowania zwiększonej dawki nawozów i środków ochrony roślin, wysokobiałkowych pasz, antybiotyków i hormonów. Znacząco wpływają na zwiększenie poboru wody, erozję gleb i zwiększoną emisję dwutlenku węgla. W Polsce, w przeciwieństwie do innych krajów europejskich, obszary rolnicze charakteryzują się bogactwem siedlisk i stosunkowo wysoką różnorodnością biologiczną wynikającą ze stosowanych do tej pory tradycyjnych form gospodarowania. Jednak postępująca modernizacja polskiego rolnictwa stwarza zagrożenie dla miejscowych populacji zwierząt gospodarskich i starych odmian roślin użytkowych. W celu zachowania rolniczych zasobów genetycznych prowadzone są prace przez Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie oraz Instytut Zootechniki w Krakowie. Poza ochroną zasobów genetycznych w bankach genów, ogrodach botanicznych i zoologicznych niezwykle istotne jest zachowanie bogactwa uprawianych roślin i zwierząt w gospodarstwach rolnych, czyli tzw. ochrona in situ- możliwa dzięki zmianom wprowadzonym we wspólnej polityce rolnej UE poprzez system programów rolnośrodowiskowych stymulujących proekologiczne działania na obszarach rolniczych oraz wspierających ochronę zasobów genetycznych dla wyżywienia i rolnictwa. Wspólna polityka rolna UE to wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo.
Przykładem ochrony różnorodności biologicznej w Europie, w tym w Polsce jest Program Natura 2000. Podstawowym celem Natury 2000 jest zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej na kontynencie europejskim w perspektywie najbliższych lat, a także zapewnienie naszemu gatunkowi dobrych warunków życia i rozwoju.
Sieć Natura 2000 to unikalne w skali świata przedsięwzięcie na rzecz ochrony różnorodności biologicznej Europy. Zakłada objęcie ochroną ok. 200 najcenniejszych i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych i ponad 1000 rzadkich i zagrożonych gatunków. W ten sposób mieszkańcy Europy chcą zapewnić przyrodzie trwały i właściwy stan ochrony. Kraje członkowskie tworzące sieć Natura 2000 w podobny sposób zarządzają obszarami chronionymi i wspólnie troszczą się o odpowiednie środki finansowe i promocję. Tak bliska współpraca międzynarodowa to właśnie dowód na unikalny charakter projektu. Wdrażanie sieci Natura 2000 jest obowiązkowe we wszystkich 27 krajach członkowskich Unii Europejskiej. To trudne wyzwanie, ponieważ wprowadza obowiązek brania pod uwagę ochrony przyrody we wszystkich procesach decyzyjnych. W ten sposób europejskie społeczeństwo chce zachować zasoby przyrodnicze dla przyszłych pokoleń.
Pomimo wielu potencjalnych ograniczeń inwestycyjnych czy rozwojowych, program Natura 2000 może nieść ze sobą nie tylko korzyści przyrodnicze. Obszary Natura 2000 mogą stać się istotnym źródłem dochodu i obiektem rozwoju lokalnego. Dotyczy to głównie takich zagadnień, jak: rozwój turystyki, dopłaty dla prywatnych właścicieli gruntów zlokalizowanych w granicach obszarów Natura 2000, wynagrodzenie dla miejscowej ludności za wykonywanie działań ochronnych w obszarach Natura 2000, zwiększenie szans dla samorządów na zdobycie dofinansowania na realizację projektów i programów poprawiających stan infrastruktury (kanalizacja, drogi, ścieżki rowerowe, kotłownie na biomasę, programy edukacyjne i szkoleniowe, konkursy itp.).
W Polsce sieć Natura 2000 zajmuje ok. 20% powierzchni lądowej. W jej skład wchodzi 849 obszarów siedliskowych, a także 145 obszarów ptasich.
Źródło: www.natura2000.gdos.gov.pl; www.mos.gov.pl ; www.ppbio.pl